Lees verder
Door: Laurens Geense en Alie Kuiper
Het verzuim door psychische aandoeningen stijgt de laatste jaren en staat in de top 3 van redenen voor verzuim. Berekend is dat alleen al door seksuele intimidatie het aantal extra verzuimdagen per casus toeneemt met 17,2 dagen per jaar. Het niet of onvolledig aanpakken van deze risico’s kan leiden tot aanzienlijke imagoschade voor organisaties.
Gezonde en veilige werkplek
De aanpak van de risico’s verschilt sterk per organisatie. Vaak ontbreekt een proactieve en gestructureerde aanpak en daardoor hobbelt een organisatie van incident naar incident. Recentelijk is echter ISO 45003 ‘Occupational health and safety management – Psychological health and safety in the workplace – Guidelines’in concept gepubliceerd. Deze norm is een leidraad voor een structurele aanpak van werkdruk en ongewenste omgangsvormen op de werkvloer en een aanvulling op ISO 45001 ‘Managementsysteem voor gezondheid en veiligheid op het werk’. In samenhang met ISO 45001 biedt ISO 45003 een handvat voor een systematische aanpak van psychosociale risico’s.
ISO 45001 en 45003 hanteren – net als de Nederlandse Arbowet – de Plan-Do-Check-Act-aanpak, maar doen daarnaast meer. De normen beschrijven ook de kritische succesfactoren voor het creëren van een gezonde en veilige werkplek. Zowel de fysieke als psychologische gezondheid en veiligheid moeten – zo stellen de normen – een chefsache zijn. Daarnaast zijn consultatie en participatie van de werknemers bij alle fases cruciaal.
Over de auteurs
Alie Kuiper heeft als expert op het gebied van werkdruk en ongewenste omgangsvormen vanuit de Nederlandse normcommissie een actieve bijdrage geleverd aan het opstellen van het nu uitgebrachte concept voor ISO 45003. Laurens Geense is consultant bij NEN en begeleidt het normalisatieproces rondom gezond en veilig werken. Alie Kuiper is bedrijfskundige en gespecialiseerd in de aanpak van ongewenste omgangsvormen op het werk. .
Psychosociale risico’s
De Arbowet verplicht arbeidsorganisaties een risico-inventarisatie (RI&E) uit te voeren op veiligheid en gezondheid. Dat is inclusief werkdruk, pesten, discriminatie, agressie en geweld en seksuele intimidatie. ISO 45003 is nieuw en uniek omdat de norm uitgebreid beschrijft wat die risico’s zijn. De internationale werkgroep die het concept opstelde heeft hierbij gebruikgemaakt van recente onderzoeksgegevens wereldwijd. ISO 45003 benoemt allerlei factoren die betrekking hebben op de organisatie van het werk, werk gerelateerde sociale factoren en de fysieke werkomgeving. Bij de organisatie van het werk zijn bijvoorbeeld onduidelijke rollen en verwachtingen van werknemers een voedingsbodem voor conflicten. Die conflicten kunnen vervolgens resulteren in psychologische gezondheidsproblemen en uitval. Maar ook het gebrek aan afwisseling in het werk, ploegendiensten en werken op afstand kunnen negatieve gevolgen hebben voor het psychisch welbevinden van werknemers. Als een van de risico’s op het vlak van sociale factoren noemt ISO 45003 het gebrek aan steun van leidinggevenden en collega’s. De norm geeft ook praktische handvatten voor de manier waarop organisaties psychologische gezondheidsrisico’s kunnen identificeren.
Gebrek aan afwisseling in het werk, ploegendiensten en werken op afstand kunnen negatieve gevolgen hebben voor het psychisch welbevinden van werknemers
Hoofdoorzaak analyseren
Voorvallen van werkdruk of ongewenste omgangsvormen moeten niet alleen door het schoonmaakbedrijf worden rechtgezet. De norm stelt ook dat onderzocht moet worden of een analyse naar de hoofdoorzaak (root cause analysis) nodig is. Problemen die worden gepresenteerd als eenmalig voorval of individueel probleem van een werknemer blijken in de praktijk namelijk vaak een belangrijke organisatiecomponent te hebben. Zoals in onderstaande casus.
Casus
Een medewerkster van een magazijn van een supermarktketen meldt zich ziek. Na enig aandringen vertelt zij de bedrijfsarts dat ze wordt gepest op het werk. Door een stofwisselingsziekte heeft ze zwaar overgewicht. Sommige collega’s noemen haar een vette koe. Bij traktaties slaan ze haar over, want “ze is al veel te dik”. Niet iedereen doet eraan mee, maar niemand neemt haar in bescherming, ook de leidinggevenden niet. Zeker met de komst van het just in time-systeem van de winkels is het magazijn 24/7 in bedrijf. De werkdruk is hoog, vooral beperkt houdbare producten moeten op tijd de vrachtauto’s in. Het ergst is de situatie voor de nu zieke medewerkster als er stress ontstaat door haperingen in het digitale systeem dat de voorraden en leveringen aangeeft. En dat gebeurt nogal eens. Vooral ’s nachts, wanneer er minder ict’ers beschikbaar zijn om storingen op te lossen. In deze wat chaotische situatie roepen sommige collega’s dan bijvoorbeeld dat zij in de weg staat met haar dikke kont. Eén keer werd ze zelfs ruw aan de kant gedrukt. De bedrijfsarts deed melding van ziekte door pesten op het werk aan het management van het magazijn. Dat reageerde door te zeggen dat het hier niks mee kon. Het vond de medewerkster in kwestie overgevoelig. Want de collega’s die de opmerkingen hadden gemaakt bedoelden het heus niet zo. Die waren gewoon van het type ruwe bolster, blanke pit. De medewerkster werd vervolgens ‘een gevalletje’ lang ziekteverzuim.
Problemen vroegtijdig signaleren
Had het bedrijf gewerkt volgens de ISO-normen 45001 en 45003, dan zou het in een vroeg stadium al hebben ontdekt dat werken in ploegen extra aandacht vraagt. Omdat er stressvolle situaties kunnen ontstaan wanneer medewerkers onvoldoende instrumentarium hebben om hun werk goed te doen. Zoals in dit voorbeeld een goed werkend ICT-systeem, inclusief beschikbare ict’ers bij haperingen. Het bedrijf zou dan ook weten dat stress een voedingsbodem kan zijn voor pestgedrag. Zeker in combinatie met het niet ingrijpen van leidinggevenden.
Risicofactoren die niet zijn geïdentificeerd bij een risico-inventarisatie kunnen alsnog boven tafel komen met een rootcause analyse na incidenten. In dit magazijn zou dat het ontbreken van competenties bij de leidinggevenden om pestgedrag te herkennen en in te grijpen aan het licht hebben gebracht. Die conclusie zou aanleiding zijn geweest voor een management development traject gericht op het creëren van een psychologisch gezond en veilig werkklimaat. Volgens ISO 45003 zou er in een plan van aanpak ook aandacht moeten zijn voor het stimuleren en motiveren van medewerkers om gepeste collega’s niet in de kou te laten staan en als bystander aan de bel te trekken. Maar dan moeten die medewerkers wel een responsieve leidinggevende treffen natuurlijk, die weet hoe te handelen bij ongewenste omgangsvormen op het werk.
